ललितपुर - पछिल्लो दस वर्ष यताको अवधिलाई हेर्ने हो भने दक्षिण ललितपुर बाट सहर छिर्नेको जमात निकै डरलाग्दो तरिकाले बढिरहेको छ।
आधुनिक विकासको अभाव, कृषि जीवनशैलीको परिवर्तन, रोजगारीका अवसरहरूको कमी र सहरीकरणले तानेको आकर्षणले गर्दा गाउँ छाड्नेको जमात बढ्दै छ। ग्रामीण क्षेत्रमा आधारभूत पूर्वाधार, राम्रो सडक, स्वास्थ्य सेवा, र शिक्षाको अभावका कारण मानिसहरू सहरतिर बसाइँ सर्ने गरेका छन्। धेरै मानिसहरू रोजगारीको खोजीमा विदेश जान पनि बाध्य छन्। जसका कारण ग्रामीण बस्ती हरू खाली हुने क्रम दिनानुदिन बढ्दै गएको छ।
ललितपुरको दक्षिणी क्षेत्र कृषिमा निर्भर रहेको छ। कृषि उत्पादन र बजारको राम्रो सुविधा नहुँदा युवाहरूले वैकल्पिक रोजगारी खोजिरहेका छन्। उनीहरू काठमाडौँजस्ता ठुला सहरहरूमा जान चाहन्छन्, जहाँ रोजगारीका अवसरहरू बढी छन् । त्यसैले ग्रामीण क्षेत्रको जनसङ्ख्या घट्दै जानु, सहरमा अवसर र ग्रामीण क्षेत्रमा अभावको कारणले हो।
ग्रामीण बस्ती खाली हुँदै जानू प्राकृतिक विपत्ति पनि महत्त्वपूर्ण कारण हुन। जब भूकम्प, बाढी, पहिरो, आँधी वा खडेरीजस्ता प्रकोपहरू आउँछन्, त्यसले मानिसहरूको दैनिक जीवनलाई गम्भीर चुनौतीहरू सामना गराउन सक्छ। यी प्रकोपहरूले बसोबास क्षेत्र ध्वस्त पार्न सक्छन्, कृषि र अन्य आर्थिक स्रोतहरू नष्ट गर्न सक्छन्, जसले गर्दा प्रभावित क्षेत्रका मानिसहरू सुरक्षित स्थानतर्फ बसाइसराइ गर्न बाध्य हुन्छन्।
प्रकोप पछि दीर्घकालीन पुनर्निर्माण वा पुनः स्थापनाको प्रक्रिया ढिलो हुँदा मानिसहरू दीर्घकालीन रूपमा नयाँ स्थानतर्फ बसाइसराइ गर्छन्।यस प्रकारका प्रकोपहरूले बसाइसराइको दरलाई बढाउँछ, विशेष गरी ग्रामीण क्षेत्रबाट सहरी क्षेत्रमा जनसङ्ख्या सर्ने प्रवृत्ति देखा पर्छ।
शिक्षा र स्वास्थ्य सेवामा सुविधाको अभावले गर्दा मानिसहरू बसाइसराइ गर्न बाध्य भएका छन्। विशेष गरी गाउँहरूमा शिक्षा र स्वास्थ्य सुविधाहरूको पहुँच नहुँदा स्थानीयले राम्रो अवसर खोज्न सहर तिर बसाइसराइ गरिरहेका छन्।
शिक्षामा गुणस्तरीय विद्यालय र उच्च शिक्षाको अभाव, स्वास्थ्य सेवामा अस्पताल र स्वास्थ्यकर्मीको कमी, अनि उपचारका लागि आवश्यक उपकरणहरूको अभावले गर्दा मानिसहरू सहर तिर बसाइँ सरेर जाने गरेका छन्। ग्रामीण क्षेत्रमा यस्ता आधारभूत सेवाहरूमा सुधार नआएसम्म, बसाइसराइको यो क्रम रोक्न गाह्रो छ। यसरी शिक्षा र स्वास्थ्यको असमान वितरणले समाजमा असन्तुलन र क्षेत्रीय विकासमा अवरोध पुर्याइरहेको छ।
बसाइसराइ रोक्न स्थानीय तहको भूमिका महत्त्वपूर्ण हुन्छ, किनकि उनीहरूले प्रत्यक्ष रूपमा समुदायसँग काम गर्न सक्छन् र समस्या समाधान गर्न स्थानीय स्रोत र साधनहरूको उपयोग गर्न सक्छन्। यहाँ केही महत्त्वपूर्ण कदमहरू हामीले प्रस्तुत गरेका छौ जसले बसाइसराइमा कम हुने आशा राख्न सकिन्छ।
आधारभूत पूर्वाधार विकास: ग्रामीण क्षेत्रमा सडक, स्वास्थ्य सेवा, शिक्षा, र सफा खानेपानीको राम्रो व्यवस्था गरेर स्थानीय तहले मानिसहरूलाई बसाइसराइ नगर्न प्रोत्साहित गर्न सक्छ। जब स्थानीय क्षेत्रमा यी सुविधाहरू उपलब्ध हुन्छन्, मानिसहरूले सहरमा जान आवश्यक ठान्दैनन्।
रोजगारीका अवसरहरू सिर्जना: स्थानीय तहले कृषि, पर्यटन, साना उद्योगहरू, र उद्यमशीलताको विकासमा ध्यान दिएर रोजगारीका अवसरहरू सिर्जना गर्न सक्छ। यसले स्थानीय जनतालाई आफ्नै क्षेत्रमा रोजगारीको अवसर दिन्छ र उनीहरूलाई बाहिर जानबाट रोक्छ।
शिक्षा र सीपमूलक तालिम: गाउँमै गुणस्तरीय शिक्षा र सीपमूलक तालिमको व्यवस्था गरेर, स्थानीय तहले युवाहरूलाई आधुनिक सीप सिक्न र आफ्नो ठाउँमै स्वरोजगार बन्न प्रेरित गर्न सक्छ। यसले सहरमा गएर काम खोज्ने परिपाटीलाई घटाउन सक्छ।
सहयोगी वातावरण बनाउने: सामुदायिक सहभागितालाई प्रोत्साहन गरेर र स्थानीय स्रोतहरूको उचित व्यवस्थापन गरेर स्थानीय तहले विकासका काममा जनताको सक्रिय सहभागिता सुनिश्चित गर्न सक्छ। यसले स्थानीय क्षेत्रमा समृद्धि बढाउँछ र बसाइसराइको आवश्यकता कम गर्छ।
समुदायमा सामाजिक सेवाहरूको वृद्धि: ग्रामीण क्षेत्रका मानिसहरूलाई लक्षित कार्यक्रमहरू, जस्तै सहकारी संस्था, ग्रामीण बैङ्किङ सेवा, र अन्य सामाजिक सुरक्षा योजनाहरूको प्रवर्धन गरेर, स्थानीय तहले जनताको जीवनस्तर सुधार गर्न सक्दछ।
यसरी, स्थानीय तहले ग्रामीण क्षेत्रमा आधारभूत सेवाहरू र रोजगारीका अवसरहरू बढाएर बसाइसराइ रोक्न सक्दछ, जसले दीर्घकालीन रूपमा जनसाङ्ख्यिक स्थिरता कायम राख्न सहयोग पुराउँछ।
ब्यानर तस्बिर - सामाजिक संञ्जाल